Thursday, April 10, 2008

LORON MUNDIAL BA FETO 2008

Loron 8 Marsu sai hanesan loron importante ida ba feto maluk sira iha mundu tomak. Iha loron ida ne’e, mundu tomak rekoñese papel importante husi luta feto maluk sira ba sira nia direitu no importante mos rekoñesementu husi Nasaun Unidus hanesan organizasaun mundial ba loron 8 Marsu fo hanesan Loron Feto International. Iha loron ida ne’e, feto maluk sira husi nasaun Rúsia hakerek ona lisaun importante ida ba istoria sira nia luta ba igualdade. Luta ida nebe halao iha tinan naruk nia laran komesa husi be alas sira. Iha tempo Nasaun Yunani, feto ida naran Lysistrata halao aksaun greve ida atu hapara funu ne'ebé akontese iha tempo neba. Lysistrata hamutuk ho feto seluk hapara sira nia responsibilidade atu halo relasaun seksual ho sira nia laen. Revolusaun Franca mos hatudu ba mundu tomak ezisténsia feto iha nasaun Franca atu ijiji sira nia liberdade no igualdade atu bele hamrik hanesan ho mane sira atu hili sira nia respre- sentante politika iha Nasaun Franca. Hamutuk ho feto luta nain sira, feto husi nasaun hot-hotu mos selebra loron ida ne’e hanesan loron espesial ida ba sira atu bele luta nafatin ba feto nian direitu ba igualdade jeneru iha aspeitu politika, ekonomia no sosial. Feto hot-hotu iha mundu tomak halibur hamutuk iha atividade oin-oin atu bele hametin sira nia luta atu bele lori mudansa ba feto sira.

Historia Loron Feto Internasional

Loron Marsu 8, hanesan loron boot ida ba mundu tomak inklui mos ba nasaun Timor Leste. Maski feto barak selebra loron ida ne’e, feto barak mos seidauk hatene tamba saida ita komemora loron ida ne’e? Saida mak akontese iha loron ida ne’e?

Iha loron 8 de Marsu, tinan 157 liuba (1851), iha Nova Yorke, akontese demontrasaun ida husi traballadora kompaña testil ne'ebé maoria feto mak serbisu iha neba. Feto sira husu ba kompaña nain atu bele tau matan ba feto sira nia kondisaun inklui mos hadia kondisaun serbisu. Maski trabalhadora husi kompaña ne’e hetan reasaun maka'as husi parte polisia maibe sira halao protesta nafatin. Tamba la iha mundansa husi kompaña sira. Iha 1908 maizumenus 15.000 trabalhadora iha Nova Yorke halao demontrasaun dame ho lao ain. Sira ijiji kompaña nain sira bele hadia sistema serbisu ho hamenus oras serbisu, hasae vensimentu no direitu ba elei- saun. Iha tinan 1910, feto maluk sira iha Kopenhagen, Dinamarka, halao premeiru kongresu. Iha neba, Clara Zetkin nudar lider sosialista ida husi Alemanha fo idea kona ba Loron Feto Internasional ne'ebé selebra tinan-tinan hanesan respeitu ba direitu feto nian no bele aselera feto sira iha mundu tomak hetan sira nia direitu ba eleisaun. Desizaun ida ne’e simu husi feto nain 100 husi 17 nasaun. Iha 1911, hanesan kontinuasaun desizaun husi kongresu feto iha Kopenhagen, loron feto mundial premeiraves selebra iha Áustria, Alemanha no Suisu. Maizumenus feto no mane hamutuk millioen ida halao asaun dame iha estrada ijiji ba direitu feto nian atu bele tuir eleisaun no bele hetan posisaun iha governo. Sira mos husu direitu atu bele hetan serbisu, treinamentu diak no halakon diskriminasaun iha fatin serbisu.

Iha loron 25 Marsu 1911, akontese trajédia boot ida iha Nova Yorke nebe hamate 140 trabalhadora ne'ebé maioria husi trabalhadora Italiano no Judeia. Trajédia ida ne’e halo influensa boot ba sistema lei serbisu nian iha Estadus Unidus nomos hetan presaun maka’as husi mundu tomak durante selebrasaun Loron Feto Mundial iha1912. Bainhira mundu hetan amiasa boot husi Guerra Mundial I, iha dia 13 Febrero 1913, feto maluk sira husi Rusia premeiraves komemora loron feto mundial hanesan dalan ida atu bele hetan dame husi konflitu. Feto sira husi Europea mos halao manisfestasaun ida atu bele hapara funu. Asaun ne’e hanesan asaun solidaridade ba feto maluk sira husi nasaun seluk ne’ebé luta ba sira nia direitu.

Iha 1917, millioens rua tropas husi Rusia mate iha Guerra Mundial I halo feto maluk sira iha Rusia dala ida tan halao asaun dame iha estrada sidade Rusia lidera husi Alexandra Kollontai . Sira husu ba lider politika sira tau matan ba asuntu " Paun no Dame". Maski hetan presaun maka’as husi parte Governo Rusia, sira ijiji nafatin reformasaun sistema serbisu atu sira mos bele sustenta ekonomia familia. Iha istoria hakerek ona, loron haat depois asaun manisfestasaun ida ne’e, Liurai (tzar) Russia tun husi nia kargo no troka ho governo foun ne’ebé rekoñesenese direitu feto nian atu tuir eleisaun. Loron istoria ida ne’e monu iha loron 23 Febrero tuir kalendario Julia ne’ebé Rusia uza o ita bele dehan loron istoria ida ne’e monu iha loron 8 Marsu tuir kalendario Gregorian (Masehi).

Nasaun Unidas (UNO) rasik komesa tinan 1975 selebra loron 8 de Marsu hanesan Loron Internasional ba Feto. Ba tinan 2008, Loron Feto Internasional foti topiku internasional hanesan, " Investe ba Feto no Labarik, Investe ba Igualidade".

No comments: